جامعه ایمن در گرو روزنامه نگاری امن

جامعه ایمن در گرو روزنامه نگاری امن
هادی خانیکی*

نمایشگاه مطبوعات همه ساله مکان و امکانی بوده است برای گفتن و شنیدن سخنان جدی درباب مطبوعات، رسانه ها و ارتباطات. صرف نظر از اینکه هر اقدام رسمی و تکاپوی مدنی در حوزه ارتباطات تا چه حد موفق بوده هست، نفسِ پرداختن به موضوع رسانه، افکار عمومی و حال و روز روزنامه نگاران و کنشگران ارتباطی امری مثبت است.
امسال روز آغازین جشنواره مطبوعات از آن رو که در شروع مسئولیت وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی با سخنان صریح و واقع نگرانه رئیس جمهوری همراه شد، جای تأمل و گفت وگو بر سرِ مقوله های اساسی ارتباطات را باز کرد.
ارتباطات، محدود و محصور به رسانه و تکنیک نیست؛ ارتباطات مقوله ای انسانی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که یک سوی آن به نگرش ها، باورها و رفتارها می رسد و سوی دیگر آن به ساختارها و نهادهای قدیم و جدیدی که در مجموع امکان شنیدن، گفت وگو و کنش را در جامعه فراهم می کند. جامعه ارتباطی، جامعه ای گشوده است که در آن، زمینه و فرصت گفت وگو فراهم است. حرفها شنیده می شود، مورد اعتنا قرار می گیرد و به آن اعتماد می شود. جامعه ارتباطی، جامعه تماشاگر نیست، جامعه کنشگر است. پس اگر گوش های شنوا در فضای رسانه ای به سخنان اساسی کم شد و آنان که سخنان بحق دارند و سنجیده سخن می گویند، از این میانه به حاشیه رفته اند و به جای آنان، رسانه هایی که درشت گویی می کنند و باج می خواهند و بر طبل تفرقه و نفرت می کوبند، میداندار شده اند باید احساس خطر کرد که جامعه ارتباطی، دچار سستی و ضعف شده است.
رئیس جمهوری، دیروز به درستی از ارتباط میان قدرت، امنیت، افکار عمومی و رسانه سخن به میان آورد و بر این نکته تأکید کرد که امنیت پایدار، محصول حوزه عمومی فعال و افکار عمومی حساس است و این مهم وقتی حاصل می شود که شأن و جایگاه رسانه ها به درستی شناخته شود و اصحاب رسانه و کنشگران ارتباطی، آزادانه و مسئولانه قادر به ایفای نقش باشند. امنیت جامعه در پرتو احساس امنیت صاحبان اندیشه و حاملان و ناقلان آن که رسانه ها هستند به وجود می آید. رسانه های آزاد، مسئول، مستقل و نقاد جامعه را ارتباطی می کنند و در جامعه ارتباطی، این توان به وجود می آید که شهروندان به سخنانی که از سر افراط و خشونت و باج خواهی است، اعتنا نکنند و سخنانی را که از سر درک زمانه و درد آیین و مُلک و ملت است، به درستی و بموقع بشنوند.
سخن رئیس جمهوری در این باب گویا بود که باید گوش مردم به صدای توسعه کشور آشنا شود و به فریاد خشونت، افراطی گری و تفرقه ناآشنا و این مسئولیت بزرگ رسانه ها، کنشگران ارتباطی و خبرنگاران و روزنامه نگاران هم در فضای حقیقی و هم در فضای مجازی است. جوهر و جانمایه این کار، هم احساس امنیت است و هم ترویج و تعمیق امنیت و چه کسی است که نداند امنیت، مقوله ای فرهنگی است که با زور و زبان خشونت و ارعاب به وجود نمی آید. امنیت، توسعه، همبستگی، مشارکت، اعتماد، امید به آینده و بقا و گسترش ارزش های اخلاقی، دینی، ملی و انقلابی در گرو آن است که آحاد شهروندان و گروه های اجتماعی به یکدیگر اعتنا و اعتماد کنند و سخن همدیگر را بشنوند، نقد کنند و به مسئولیت مشترک و جمعی تبدیل نمایند. این یعنی تلاش برای ایجاد و گسترش جامعه ارتباطی و اخلاقی و توجه به توان و در عین حال، مظلومیت و بی پناهی اصحاب رسانه و مطبوعات.
در این سخن رئیس جمهوری خطاب به اصحاب رسانه قدری تأمل کنیم که گفتند: «اصحاب رسانه و دنیای فرهنگ و هنر باید برای جامعه امنیت آفرین باشند.‏ اگر اصحاب رسانه امنیت نداشته باشند و دل نگران امنیت، راه، شغل، خط و قلم خود ‏باشند، نمی توانند در جامعه امنیت بیافرینند» و تأکید کردند: «از قلم شکسته و دهان بسته کاری ساخته نیست. نباید با بهانه های واهی، قلمها را شکسته و دهان ها را ببندیم. باید در جامعه با صدای بلند آزادی مسئولانه را فریاد بزنیم. امنیت برای ما اصل است، اما تنها با تفنگ این امنیت ساخته و حفظ نمی شود».

*استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی
منبع: روزنامه ایران، ۱۶ آبان ۹۵