معرفی کتاب

کتاب های زیادی پیرامون تاریخ اسلام از جمله زندگی معصومین علیهم السلام و سیره آنها و یا زمامداران هم عصرشان که نقش زیادی در خلق حوادث و اتفاقات تاریخی داشته اند، نوشته شده است که هر یک در جای خود بسیار مفید و ارزشمند هستند لیکن در این میان خوانندگانی نیز هستند که مدعی اند عمده گزارشات تاریخی مندرج در این کتابها به دلیل آلوده شدن با حب و بغض نویسنده و سوگیری ناشی از آن خیلی نمی تواند محل اتکا و توجه باشد. و از جهت دیگر نیز احساس میشود عمده این کتابها بویژه کتابهای که پیرامون تاریخ اسلام على الخصوص سیره ائمه معصومین علیهم السلام نوشته شده اولا جامعیت لازم را در بیان همه عوامل موثر در خلق شرایط و حوادث تاریخی نداشته باشد. چون آنچه پیرامون شرایط تاریخی با محوریت هریک از ائمه معصومین علیهم السلام نوشته شده است به همان نسبت به زندگی و شرایط سیاسی و اجتماعی زمامداران هم عصرشان پرداخته نشده است و بالعکس به زبان دیگر هر کدام به صورت مستقل مورد بررسی و یا احیانا تحلیل تاریخی قرار گرفته و چه بسا در مقایسه با دیگری بسیار پررنگتر از آنچه که هست بیان شده‌اند. در صورتیکه آنچه در خلق نوع حوادث در دوران هر یک از امامان معصومین علیهم السلام نقش آفرین بوده نوع تعاملاتی بوده که زمامداران و شخصیت های تاریخ ائمه ساز هم عصر معصومین علیهم السلام با آنها داشتند و بالعکس. ثانیا ممکن است بعضی از نویسندگان طرح بعضی از گزارشهای تاریخی را برای خواننده خود مفید ندانند و یا حتی به زعم خود آن را به مصلحت جامعه و خواننده نبینند. در طی دوران معلمی و تدریس خود که گهگاهی ابلاغ تدریس در علوم اجتماعی بویژه تاریخ را میگرفتم این اشکالات را در وقایع نگاری تاریخی کاملا احساس می کردم.

امروز همه ما باید بپذیریم که نسل جوان و امروزی ما به برکت برخورداری از انواع امکانات ارتباطی مواجه با انواع داده های متراکم و در عین حال سطحی کم عمق می باشد. به همین دلیل نیز گاهی وقت ها اشکالاتی بر بعضی از مباحث تاریخی و یا گزارشهای تاریخی مندرج در کتاب های درسی میگیرند که که نشان میدهد که پرهیز از طرح بعضی از مسایل و وقایع تاریخی در کتب درسی که فکر میکنیم منطبق بر مصلحت آنها نیست نه تنها ذهن دانش آموز را به سمت آنچه را که فکر کنیم مبتنی بر صواب و مصلحت است سوق نمی دهد بلکه ممکن است شبهاتی را هم برایشان ایجاد نماید و یا ما خود نیز زمینه را برای پذیرش بعضی از شبهاتی را که ممکن است افراد مغرض بدنبال آن باشند فراهم نماییم دغدغه های اینچنینی ،نویسنده، انگیزه ای شد تا به تالیف این کتاب دو جلدی به پردازد لذا در این کتابها سعی شد به همان اندازه که به زندگی و سیره بسیار مختصری از ائمه معصومین علیهم السلام پرداخته می‌شود همزمان نیز به همین نسبت به زندگی و سیره زمامداران هم عصر ائمه معصومین علیهم السلام نیز پرداخته شود. تلاش نویسنده بر این بود تا ضمن بیان ویژه گیهای عصر معصومین علیهم السلام به همان نسبت اقدامات و ملاحظاتی را که ائمه معصومین علیهم السلام در قبال زمامداران بکار می گرفتند مطرح و در مقابل نیز اقدامات زمامداران را در تحمیل شرایط به ائمه معصومین علیهم السلامبیان نماید. از دیگر ویژگی های این اثر بر خلاف کتابهای تاریخی که با ادبیات سخت قدیمی و نامانوس نگاشته شده اند دارای زبانی ساده امروزی میباشد با رویکرد آموزشی تهیه و تنظیم شده است.

مطالعه این کتاب به چه کسانی پیشنهاد می شود؟

مطالعه این کتاب به معلمان و اساتید تاریخ و دانش آموزان دبیرستانی و دانشجویان و طلاب حوزه علمیه پیشنهاد می شود.

بخشی از کتاب:

صفحات ۳۸۵ الی ۳۸۷ از جلد دوم

مهمترین ویژگیها و اقدامات المعتضد بالله به عنوان شانزدهمین خلیفه عباسی

۱-دوره معتضد را میتوان دوره اصلاحات نامید چون اقدامات اصلاحی این خلیفه به منزله تجدید حیات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی دولت عباسی محسوب میشود معتضد را سفاح دوم خوانند زیرا چنین به نظر میرسد که او اقتدار خاندان عباسی را که در آستانه نابودی بود، تا حدودی تجدید کرد و خلافت عباسی را از نابودی نجات داد با این وجود در ایالات دور دست، شورشهایی نیز بر می خاست و مدعیان قدرت از هر سو سر بر می آوردند زیرا زمینه پدید آمدن این شورشها از قبل و در زمان خلفای ضعیف پیشین به خوبی فراهم شده بود.

۲-جنگهای قابل توجهی صورت نگرفت جز دو مورد خفیف که مورد اولش مربوط می شود

به جنگ با بربرها که موجب فرو پاشی دولت اغلبیان می شود. و دومیش مربوط می شود به جنگ با قرمطیان همانگونه که در گفتارهای قبل گفته شد در این دوران فرقه اسماعیله گسترش زیاد یافته بود به شکلی که گروه بسیاری از مردم محروم جنوب عراق ،بحرین، غرب ایران، خراسان، سوریه، مصر و دیار مغرب به این فرقه روی خوش نشان داده بودند.گسترش غافلگیرانه دعوت قرمطیان در سراسر ممالک اسلامی، معتضد و دستگاه خلافت را در وحشت و اضطراب انداخت از این رو خلیفه با عجله سپاهیانی برای دفع آنان به بحرین و عراق و شام فرستاد. اما این اقدامات حاصلی نداشت زیرا خلیفه در سال ۲۸۹ هجری قمری از دنیا میرود و کار ناتمامش را به جانشین خود می سپارد.

۳-در دوره معتضد ، نصر بن احمد سامانی در خراسان و فرارود (ماوراءالنهر) قدرت پیدا می کند.

۴-اگر چه معتضد سعی نمود بر خلاف اسلافش از اذیت و آزار شیعیان دست بر دارد، و در اوایل دوران خلافتش نیز با شیعیان به نرمی و ملایمت رفتار میکرد و حتی دستور داده بود تا در منابر از فضایل امیرالمومنین علیه السلام  بگویند لیکن بتدریج تحت تاثیر توصیه های وزیر خود که یک فرد ضد شیعی بود قرار میگیرد و از طرف دیگر شورشهای قرمطیان هم که یک فرقه شیعی اسماعیلی بود موجب میشود تا خلیفه از ادامه سیاست نرم خویی با شیعیان فاصله بگیرد.

۵-یکی از اقدامات مهم معتضد این بود که توانست سرداران جسور ترک را تحت کنترل خود در آورد. و دیوان مواریث را که محملی برای غارت اموال مردگان بود از میان بردارد. طبق نقل منابع تاریخی، تا آن زمان هنگام تقسیم ارث هر چه از سهام ذوی الفروض اضافه می آمد، به بیت المال رد میشد. اما معتضد در سال ۲۸۳ هجری قمری طبق فتوای ابی حازم قاض دستور داد تا آن اضافی را بین ذوی الارحام میت تقسیم کنند.

۶-یعقوبی و دینوری دو مورخ بزرگ و ابن معتز و ابن رومی دو شاعر بزرگ در عصر او این خلیفه میزیستند. گفته می شود معتضد خود نیز شخصی شاعر پیشه بود و به ادبیات علاقه نشان می داد.

۷-تا زمان ،معتضد عید نوروز پارسیان زمان پرداخت خراج به حکومت تعیین شده بود. چون در این وقت سال زمان برداشت محصولات کشاورزی ،نبود کشاورزان در پرداخت خراج به زحمت می افتادند، معتضد برای رفع این مشکل در سال ۲۸۲ هجری قمری دستور داد که تاریخ گرفتن خراج تغییر کند و این تاریخ تا روز یازدهم حزیران (یکی از ماهای رومی و معادل ۲۹ خرداد )تاخیر اندازند این اقدام او باعث رضایت و خرسندی مردم شده بود وی این روز را نوروز معتضدی نامید.

۸-معتضد دستور داده بود تا کتابفروشان از خرید و فروش کتب فلسفی منع شوند. و نیز داده بود، قصه گویان و فالگیران حق ندارند بر سر راها و بازارها نشسته و به قصه گویی و دستور فال بینی بپردازند.

۹-او در سال ۲۸۱ هجری قمری دستور داد تا دارالندوه را منهدم و آن را به مسجدالحرام اضافه نمایند.