معرفی کتاب

مجموعه حاضر بعد از سخن اغازین و مقدمه در چهار فصل تنظیم شده و هر فصل شامل چند قسمت و زیر بخشهای مربوطه می باشد، در مقدمه به صورت اجمالی به موضوع خط مشی گذاری و اهمیت آن در حیات اجتماعی و همچنین جنبه های نظری و کاربردی آن اشاره گردیده است و به همین دلیل رویکرد کتاب علاوه بر آسیب شناسی خط مشی گذاری در سازمانهای فرهنگی ، بهره برداری عملی و کاربردی از موضوعات مربوطه است . لازم به ذکر است شاکله مباحث و الگوی پیشنهادی خط مشی گذاری در سازمانهای فرهنگی بر امده از پژوهش و  تحصیلات تکمیلی و همچنین تجربیات  سازمانی مولف بوده  است. براین اساس :

فصل اول کتاب بیشتر به مفاهیم اساسی خط مشی گذاری عمومی اشاره شده است که شامل : تعریف خط مشی عمومی و نظرات اندیشمندان نسبت به تنوع تعاریف در مباحث خط مشی عمومی  ، کاربردی بودن علوم خط مشی ، ویژگیهای علوم خط مشی ،فرایندی بودن  و مراحل فرایند خط مشی گذاری، مدلهای خط مشی گذاری عمومی ، مسئله شناسی در فرایند خط مشی گذاری و اینکه چگونه دستور کار برای خط مشی گذاری شکل می گیرد ، اشاره شده است . در ادامه واکاوی مرحله اجرای خط مشی عمومی و ارتباط ان با مراحل تدوین و ارزیابی ، تئوریهای اجرای خط مشی دولتی ، نقش بوروکراسی در اجرای خط مشی  ، موانع اجرای خط مشی های دولتی ، جمله کلیدی و معنا دار،  اثر خط مشی با برون داد خط مشی مشابه نیست ، رویکردهای ارزیابی و چرخه ارزیابی خط مشی نکاتی بیان شده است ، علاوه بر این چند موضوع مرتبط با خط مشی از جمله : ابزارهای خط مشی، چیستی عقلانیت در خط مشی گذاری، رویکرد خط مشی گذاری مبتنی بر شواهد و پویش عوامل موثر بر خط مشی گذاری عمومی نکاتی ذکر شده است .

فصل دوم بیشتر  به مباحث فرهنگی و مدیریت فرهنگی با محوریت خط مشی های فرهنگی اشاره شده است که زیر مجموعه های مباحث شامل : در باره فرهنگ ، تعریف فرهنگ ، دریافت های توصیفی و نمادین از فرهنگ ، کارکردهای فرهنگ ، جلوه های مختلف فرهنگ ، دیدگاه مکاتب مختلف در باره فرهنگ ، جهانی شدن فرهنگ و ویژگیهای بارز فرهنگ جهانی ، جامعه شبکه ای و چالشهای فرهنگی ، عام گرایی و خاص گرایی فرهنگی ، هویت فرهنگی و فرو ریزی ارکان هویت فرهنگی اشاره شده است ، فرهنگ عمومی یکی از مباحث مهم فرهنگی است که در این فصل لحاظ شده است و در ذیل ان مباحثی از قبیل : عوامل و عناصر موثر بر فرهنگ عمومی ، اسیب شناسی فرهنگ عمومی شامل : فرهنگ سراب ، فرهنگ بی ثباتی ، فرهنگ اضطراب ، فرهنگ واسطه ، فرهنگ صدف ساز و فرهنگ خودازاری بیان شده است ، بعد از ان به موانع توسعه فرهنگی و یا بن بست پژوهشی و علمی مرتبط با ان اشاره شده است . در اخر فصل به مبحث اصلی فصل یعنی خط مشی های فرهنگی اشاره شده است که در ذیل این مبحث و مرتبط با خط مشی های فرهنگی به نکاتی از جمله : سیاست گذاری و توسعه فرهنگی از دیدگاه مدیرکل پیشین یونسکو ، دیدگاههای موافق و مخالف در باره سیاست پذیری فرهنگ ، سطوح مختلف خط مشی گذاری فرهنگی ، توسعه فرهنگی ، سیاستهای فرهنگی سنتی و جدید ، گذری به نظرات سیر فرهنگ در ایران ، اصول سیاست های  فرهنگی در ایران اشاره شده است . مضاف بران نکات کلیدی مرتبط با مباحث خط مشی گذاری فرهنگی شامل : مدیریت فرهنگی ، سازمان فرهنگی ، فعالیت فرهنگی ، صنایع فرهنگی ، شاخه های گوناگون صنایع فرهنگی و پدیده امپریالیسم فرهنگی به صورت اجمالی بیان گردیده است .

فصل سوم بیشتر به اسیب شناسی و بایسته های خط مشی گذاری سازمانهای فرهنگی اشاره شده است و در ذیل ان مباحث : چرخه خط مشی در سازمانهای دولتی ( فرهنگی ) و مباحث پیرامونی ، ارائه راهکار و الگوی خط مشی گذاری در سازمانهای فرهنگی و قسمت اول الگوی خط مشی گذاری مورد اشاره ،  مباحث مربوط به تدوین خط مشی ها شامل : اسیب شناسی کلی ، اسناد بالا دستی ، شناسایی و شفافیت در بازیگران خط مشی ، نظام ارزشی حاکم بر سازمان ، ساختار خط مشی گذاری سازمان ، محیط های موثر بر خط مشی های سازمانهای فرهنگی ، تعامل و برمانه ریزی در حوزه بین الملل ، رخدادها و رویدادهای ملی و منطقه ای و بین المللی و مخاظب شناسی می باشد . درقسمت دوم فرایند خط مشی گذاری مباحث پیرامون  اجرای خط مشی ها شامل :  فرهنگ سازمانی و روشهای توسعه و اعتلای فرهنگ سازمانی ، ساختار منعطف و تسهیل کننده ، مدیریت سرمایه های انسانی و چالش های ان ، سبک مدیریت در سازمانهای فرهنگی ، مدیریت تکنولوژی ، چگونگی تعامل و ارتباط با سازمانهای دیگر ، مروری بر طرح تکریم ارباب رجوع و جلب رضایت انها ، برنامه عملیاتی و اصول کاری ، اقتصاد فرهنگ و استفاده از نخبگان فرهنگی در بخش های مختلف را می شود نام برد .و در مرحله ارزیابی خط مشی ها به موارد : اثربخشی و کارائی سازمانهای فرهنگی ، توسعه خدمات و تولیدات فرهنگی ، ضرورت خلاقیت و نواوری در سازمان و کارافرینی فرهنگی را می شود نام برد . در بخش پایانی فصل مروری بر نظریه ساخت اجتماعی واقعیت و مقایسه و بیان کاربردهای ان در خط مشی گذاری سازمانهای فرهنگی اشاره شده است .

فصل چهارم به چند نمونه از بیانات و نظرات خبرگان فرهنگی که در پژوهشهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته است بدون دخل وتصرف  و تحلیل محتوا لحاظ شده است ، که عناوین  ان عبارتند از : سمت و سوی توسعه برنامه های فرهنگی کشور ، چه  کسانی از امکانات فرهنگی بهره مندند ، فضای مدیریتی و اداری سازمانهای فرهنگی، حال و هوای کارکنان سازمانهای فرهنگی ، مدیران سازمانهای فرهنگی از کجا بر می خیزند ، رفیق نوازی در بوروکراسی سازمانهای فرهنگی ، ظاهر بینی در پاسداشت ارزشها.و در اخر جمعبندی و نتیجه گیری کلی از مباحث فصول کتاب لحاظ شده است

خواندن این کتاب به چه کسانی پیشنهاد می‌شود؟

مدیران و برنامه ریزان و کارگزاران فرهنگی

بخشی از کتاب

شاید در یک نگاه، مباحث مربوط به خط­ مشی ­گذاری همانند موضوعات نظری دیگر فقط در عالم نظر طرح شده و جایگاه آن در محیط‌های علمی و دانشگاهی است و با زندگی مردم ارتباطی ندارد و اگر ربطی به مسائل و زندگی مردم داشته باشد صرفاً یک ارتباط غیرمستقیم و دست چندمین است، به گونه­ ای که طرح مباحث خط­ مشی در زمان­های مناسب و فراغت کامل می بایست انجام پذیرد، همانند نگاه­هایی که به آموزش و پژوهش بوده و معمولا در اولویت­های بعدی به ان توجه می­شود . در حالیکه هر مسئله و نیازی در جامعه به وجود می­آید و افرادی را تحت تاثیر قرار می­دهد لاجرم نیاز به شناسایی و حل مسئله دارد و این فعل و انفعالات دائمی در جامعه ممکن است آشکارا بروز کند و یا مدتی پنهان ماند، و به اشکال مختلف جامعه را تحت تاثیر قرار دهد. به طور طبیعی مردم وقتی با مشکل مواجه می­شوند انتظار دارند دولتمردان آن مشکل را به نحو مطلوب حل کنند و ارباب رجوع حاکمیت به نوعی اقشار مختلف مردم است که روزانه به سازمان ها و ادارات دولتی جهت طرح موضوع و رفع مشکلات خود مراجعه می‌کنند و قسمت عمده مراجعات در ارتباط با مسائل شخصی و حقوقی افراد است که برای آن پیش‌بینی­ هایی وجود دارد و بر اساس آن چارچوب­ها که در قالب قوانین و مقررات اداری هستند پاسخ مسائل مردم داده می­شود. اما حیات انسان روز به روز ابعاد مختلفی پیدا می‌کند و سرعت تغییر و تحولات به شدت شرایط زندگی مردم را تحت تاثیر خود قرار داده و صورت مسائل ، پاسخ­های ممکن را هر روز پیچیده تر می‌کند. حاکمیت اگر به روز نشود و یا به اصطلاح هوشمندانه عمل نکند هرگز نمی تواند به مطالبات مردم پاسخ مثبتی و اقناعی دهد و یا مردم را راضی نگه دارد. اگر حاکمیت در عصرکنونی به رودخانه خروشان نیازها و مسائل توجه نکند، ساختار آن به مرور زمان ضعیف و غیرکارآمد شده و درهم می شکند، دولت­ها باید  به مسائل مردم رسیدگی کنند و تصمیمات شایسته و تدابیر لازم را اتخاذ کنند.

پر واضح است که نقش دولت­ها و تصمیمات و تدابیر حاکمیت برای جامعه حائز اهمیت است و هر تصمیمی در جایی می­تواند مشکلی را حل کرده و یا بر مشکلات قبلی اضافه کند بنابراین تصمیم دولت­ها در برخی موارد ساده و روشن به نظر می­رسد و در مواردی آنچنان پیچیده است که نیاز به بررسی همه جانبه دارد و مسائلی در جامعه به وجود می­آید که کاملا جنبه بین الاذهانی دارد و فهم درک آن و از همه مهمتر جستجوی راه­ حلهای ممکن بسیار پیچیده و دشوار است. در چنین شرایطی مفهوم خط ­مشی و خط ­مشی­ گذاری عمومی بیشتر روشن می­شود  و در فرایند خط­ مشی­ گذاری مسائل پیچیده مشخص و در برخی موارد کشف می‌شود و سپس تدابیر ممکن و تصمیمات مهم برای حل مسئله و پاسخ به مطالبات مردم اتخاذ می­گردد که هر کدام از این گام‌های مورد اشاره نیاز به فهم درست از مسائل و راه­حل­ها دارد. و در این عرصه علاوه بر دانش نظری وکسب  تجربیات جوامع مختلف  ، نیاز به بررسی­های کارشناسانه از موضوع و آنچه که در میدان عمل مشاهده می­شود یک ضرورت اجتناب ناپذیر است، بنابراین وقتی اندیشمندان برای خط­ مشی­ گذاری تعریفی ارائه می‌کنند بر اساس مشاهدات و تجربیات و دانش روز، برداشت‌های خود را از دریافت مسائل و راه ­حل­های مربوطه ارائه می­کنند. اما راه­ حل یابی در مسائل اجتماعی نیز سهل و آسان نیست، زمانی که نیازهای جامعه یکسان نبوده  و نگاه اقشار مختلف جامعه نسبت به مسائل و نیازها بسیار متفاوت می باشد و این در حالی است که جریان زندگی یک امر سیال و پویاست، رضایت مردم  و یا رای مردم نسبت به مسائل و راه ­حل­ها ، بسیار پیچیده و چند لایه می‌تواند باشد چرا که بسیاری مسائل در سطح اجتماع جلوه‌های گوناگونی داشته و مطالبات متفاوتی را به جا می­گذارند و در چنین شرایطی یک حکومتی بخواهد بهترین گزینه ممکن را برگزیند کار مشکلی است.

حال اگر دامنه بحث را به سمت مسائل و مشکلات فرهنگی و خط ­مشی­ های فرهنگی ببریم نه تنها از پیچیدگی مسائل کاسته نمی شود بلکه در برخی موارد خط­ مشی­ گذاری فرهنگی از خط­ مشی­های دیگر پیچیده ­تر می­باشد. در حوزه فرهنگ مسائل ارزشی مطرح است و نظام ارزش­های جامعه یک امر بسیط و ساکن نیست بلکه فرهنگ در ذات خود جنبه‌های زایشی و تکاملی دارد و پیوسته در جریان است و در این عرصه شناخت مسائلی که ارزش محور بوده و مشکلات جامعه به حساب می‌آید یک مسئله پیچیده به حساب می­آید و از طرفی اتخاذ تدابیری که ارزش محور بوده و آرمان گرا باشد و جامعه را به سمت پیشرفت و توسعه سوق دهد و حتی پیشران حرکت­های دیگر شود بسیار دشوار است و این دشواری زمانی چند برابر می­شود که جامعه نسبت به خط­ مشی­ گذاری فرهنگی قضاوت و داوری کند، چرا که ماهیت مسائل فرهنگی یک ویژگی آینده ­نگری و پیش­نگری دارد و به طور طبیعی افکار عمومی در برخی موارد این مسائل و راه­ حل­ها را بر نمی­تابد. طوریکه شاید در مقاطعی بتوان قشر نخبگان را نسبت به تصمیمات آینده­ نگرانه قانع کرد ولی پاسخگویی مناسب به افکارعمومی کار مشکلی است، در شرایط کنونی در سطح کلان خیلی از برنامه ها اجرا می­شود و خط­ مشی­ های زیادی نیز تدوین شده ولی اجرایی نمی‌شود و حاصل این نقصان عدم تحلیل درست و ارزیابی کامل از برنامه هاست، طیف­های مختلف نظرات گوناگون عرضه می­دارند به ویژه کسانی که ذینفع و یا مخاطب برنامه‌های فرهنگی هستند. برخی به نظام برنامه‌ریزی نقد دارند و برخی به نحوه اجرا گله‌مند هستند. البته در برخی مواقع نارضایتی‌ها منطقی است، اما سخن در این جاست که آیا خط­ مشی­ های تدوین شده برای کارگزاران ناشناخته است و یا شناخت کاملی برای اجرا حاصل نشده است و تمام این مسایل با بخشنامه و نگاه ساختاری حل نمی­شود بلکه نیاز به کنکاش محتوای خط­ مشی­ ها و الزامات اجرایی خط­ مشی ­هاست. در نهایت این توافق هست که رضایت طیف­های عموم از فرهنگ و برنامه ­های فرهنگی قانع کننده نیست و گفتمان زیادی در این بخش وجود دارد ولی زمانی نقد دقیق و کارشناسانه صورت می‌گیرد که فرایند خط­ مشی ­گذاری حوزه فرهنگ به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد.