معرفی کتاب

بخشی از کتاب

چادر شب بافی

چادر شب بافی یکی از صنایع دستی مردم شمال کشور خاص شهرستانهای رامسر، رودسر (روستای قاسم آباد و تنکابن می باشد. چادرشب به معنای جامه ای که در آن رختخواب و بستر پیچند دهخدا، ۱۳۷۷: ج ۷۹۶۳، ۶). برخی معتقدند از آنجائی که این دست بافته ها بصورت روانداز در شب هم مورد استفاده قرار می گرفته به آن چادرشب گفتند «چادر شب پارچه ای زیبا و رنگارنگ است که در استان مازندران و گیلان رودسر و قاسم آباد و خراسان بافته می شود و زنان محلی به دور کمر می پیچند. شاید در قدیم از آن به عنوان روانداز در شبها استفاده مینموده اند و به همین دلیل به آن چادر شب چادرشب گفته اند.» (سید صدر ، ۱۳۸۸، ۱۱۵) چادر شب در اصطلاع محلی با نام لاوند (Lavand) یا لابند (Laband) تلفظ میشود که معمولا زنان به تولید این صنعت اشتغال دارند (تصاویر ۱۰ ، ۷۱ و ۸۹) و به مانند سایر تولیدات روستایی جنبه کاربردی داشته است و نیازمندیهای خود را از طریق پارچه بافی نظیر رو تحتی کت و شلوار مردانه پیراهن زنانه و مردانه روبالشی، سفره، بقچه، دور کمری (کمر پیچ)، روسری و… تأمین می کردند. امروزه چادر شب بافی به مانند سایر صنایع دستی منطقه رو به فراموشی است.

گرایش به تولید فراوان و بازاریابی موجب افت نقش و نگارها روی چادر شب شده به طوری که در گذشته به لحاظ کیفیت و نوع نقش و نگار غنی تر بوده است و یک فرد روستایی از پرورش نوغان (کرم ابریشم) تا مرحله بافتن چادر شب را خود دنبال می کرده و در کنار کار کشاورزی ابتدا با پرورش کرم ابریشم در اواخر فصل بهار اقدام کرده و سپس پس از پیله بستن آن با پختن پیله های کرم ابریشم، به وسیله دستگاه های ابتدایی ریسندگی، نح ابریشمی به دست می آوردند. هـر چـه روی پیله باقی میماند به عنوان ابریشم ناخالص که مقداری کلفت تر بود از پیله جدا می کردند و از این ابریشم ناخالص در بافته های کم ارزش تر استفاده می کردند تا دو دهه قبل کلیه چادر شبها را از پشم و یا ابریشم محلی که به اصطلاح گج (Kaj) می گویند، می بافننــد و بــرای رنگ کردن نخ های ابریشمی به صورت طبیعی از پوست و برگ درختانی چون گردو، سیب، انار و برگ های روناس، ویچ (علـف)، ریواس، توت و… استفاده می کردند. «در قاسم آباد استان گیلان دو گونه دست بافت بسیار زیبا ساخته می شود یکی از ابریشمی است که از هزار و چهارصد سال پیش که از چین به ایران آورده شد، در خود منطقه به عمل می آید و دیگری از پنبه است. این گونه فرآورده ها برای مصرف محلی است و گاه برای داد وستد بازرگانی عرضه نمی شود» (گلاک، ۱۳۵۵، ۱۸۰).

آنچه موجب رواج نخ های کاموایی به جای ابریشم یا پشم شـده است کیفیت رنگ ریزی آن بوده که مناسب نبود و دیگر اینکه بخاطر نخ ریسی نامناسب چادر شب بافته شده چندان یکدست و هماهنگ نمی شد. مثلاً قسمت هایی از نخ کلفت تر و قسمت های دیگر نازک تــر تهیه می گردید، اما به جهت جنس دوام و انتخاب نوع نقوش مناسب بوده است چادر شب بافی خاص زنان است و مردان جز در ساختن ابزار آلات یدکی و دستگاه پچال(pacal) که با چوب و تخته می سازند هیچ نقشی ندارند کلیه کارها مربوط به چادر شب اعم از تهیه مواد اولیه، تنیدن و ،تافتن بافتن ،پارچه دوختن و سرانجام فروختن یا به کار بردن، توسط زنان صورت می گیرد. بدین سبب معمولا آموزش چادرشب بافی از مادر به دختر بیان میشود (تصاویر ۹۰ و ۹۱). به ویژه بیشتر مادران نسل گذشته چادرشب بافی را میدانستند و در هنگام کارتیمی کـه بـا مشارکت چند نفر انجام می گیرد، به هم کمک می کردند.

مراحل تهیه چادرشب

بافتن چادرشب مراحلی دارد که به چهار مرحله می توان تقسیم کرد:

۱-مرحله نخ ریسی اولین اقدام برای یافتن چادرشب، انتخاب جنس، رنگ و فرم آن است پس مشخص شدن این موارد باید مواد اولیه را تهیه کرد این شامل انواع کلاف ها و دو کها بزرگ پنبه ای، کاموایی و یا بعضاً پشمی و ابریشمی میباشد. نخ ها را به وسیله چرخ دسـتـی نـخ ریسی – در گویش محلی چر (chr) تلفظ می شود – روی ماسوره بزرگ بیست سانتی متری انتقال مییابد این نخها در واقع تارهای چادرشب را تشکیل میدهند. (تصاویر ۶۸ و ۷۰)

-۱- هرزه گرد آلتی است چوبین با پایهای گردان که کلاف نخ یا ابریشم و غیره را روی آن قرار می دهند تا به ماسوره بزرگ چوبین تنیده شود. انتقال نخ ها روی ماسوره بزرگ بوسیله دستگاه هرزه گرد صورت می گیرد (تصویر ۷۵)……