سیاست های بازنشستگی در کشور بلژیک

جمعیت کشور بلژیک ۱۱ میلیون و ۳۵۰ هزار نفر است که ۱۸.۲ درصد جمعیت کشور را افراد بالای ۶۵ سال سن تشکیل می دهند. سرانه تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور ۴۳ هزار و ۹۹۲ دلار آمریکا است و نسبت افراد وابسته اقتصادی ۵۴.۲ درصد است.

بلژیک دارای سیستم بازنشستگی پیچیده مبتنی بر سه لایه است. در لایه اول، حداقل حقوق بازنشستگی کامل به بازنشستگانی پرداخت می شود که ۴۵ سال حق مشارکت پرداخت کرده باشند و مزایا به طورحرفه ای به کسانی که حداقل ۳۰ سال حق مشارکت دارند پرداخت می شود. همچنین سالمندانی که به آنها حقوق بازنشستگی تعلق نمی گیرد تحت پوشش یک شبکه ایمن قرار می گیرند. در لایه دوم، شیوه تامین مالی لازم به منظور پرداخت حقوق بازنشستگی، شیوه PAYG (سیستم توازن هزینه با درآمد) می باشد که وابسته به درآمدهای طول دوره زندگی، مدت زمان اشتغال و وضعیت خانواده است.

در بلژیک برای دستیابی به حقوق بازنشستگی کامل، افراد باید به مدت ۴۵ سال حق مشارکت پرداخت کنند. نرخ های جایگزینی حقوق بازنشستگی (خالص و ناخالص) بازنشستگان آتی که به طور کامل کار می کنند حتی در متوسط دستمزدها، نسبتاً پایین و حتی کمتر از میانگین این میزان در کشورهای OECD است. در حال حاضر، نرخ های فقر سالمندی پایین تر از میانگین این نرخ در کشورهای OECD است که از اوایل دهه ۲۰۰۰ به طور پیوسته کاهش یافته است.

بازنشستگی خصوصی از نوع شغلی، لایه سوم را تشکیل می دهد که عمدتاً برای کارکنان یقه سفید درنظر گرفته می شود. نظام بازنشستگی کارگران بخش عمومی بسیار متفاوت تر از نظام بازنشستگی کارگران بخش خصوص است. به عنوان مثال، حقوق بازنشستگی براساس متوسط درآمد حداقل ۱۰ سال قبل از بازنشستگی محاسبه می شود.

در کشور بلژیک سن امید به زندگی در بدو تولد برای مردان ۷۸.۱ و برای زنان ۸۳.۲ سال است. سن بازنشستگی قانونی برای مردان و زنان ۶۵ سال و سن بازنشستگی زودهنگام برای مردان و زنان ۶۲ سال است. آخرین نرخ مشارکت اجباری در دسترس در این کشور در سال ۲۰۱۵ میلادی ۱۶.۴ درصد بوده است.

هزینه های کل بازنشستگی براساس درصدی از تولید ناخالص داخلی(GDP)، در اواسط دهه ۱۹۸۰، ۹.۷ درصد، اواسط دهه ۱۹۹۰، ۱۰.۷درصد، اواسط دهه ۲۰۰۰، ۱۰.۴ درصد و آخرین میزان دردسترس در این کشور در سال ۲۰۱۵، ۱۱.۴ درصد تولید ناخالص داخلی بوده است و هزینه های بازنشستگی عمومی براساس درصدی از تولید ناخالص داخلی (GDP)، در اواسط دهه ۱۹۸۰، ۹.۳ درصد، اواسط دهه ۱۹۹۰، ۹.۴ و اواسط دهه ۲۰۰۰، ۹.۱ درصد و آخرین میزان دردسترس در این کشور در سال ۲۰۱۵، ۱۰.۳ درصد است.

نرخ اشتغال اشخاص ۵۵ تا ۶۴ ساله در اواسط دهه ۱۹۸۰، در مردان ۴۳ درصد و در زنان ۱۰.۳ درصد، در اواسط ۱۹۹۰، در مردان ۳۴.۵ درصد و در زنان ۱۲.۷ درصد، در اواسط دهه ۲۰۰۰ در مردان ۴۱.۷ درصد و در زنان ۲۲.۱ درصد است و آخرین نرخ دردسترس در این کشور در سال ۲۰۱۵ در مردان ۴۸.۴ درصد و در زنان ۳۷ درصد است.

سن خروج از بازار کار در اواسط دهه ۱۹۸۰، در مردان ۶۰.۶ سال و در زنان ۵۷.۵ سال بوده است، در اواسط دهه ۱۹۹۰، در مردان ۵۸.۳ سال و در زنان ۵۶.۴ سال است، در اواسط دهه ۲۰۰۰ در مردان ۵۸.۷ سال و در زنان ۵۷.۶ سال است و آخرین سن در دسترس خروج از بازار کار در این کشور در سال ۲۰۱۵، در مردان ۶۰ سال و در زنان ۵۹.۳ سال است.

نسبت وابستگی سالمندی در اواسط دهه ۱۹۸۰، ۰.۲۳ درصد، اواسط دهه ۱۹۹۰، ۰.۲۷ درصد، اواسطه دهه ۲۰۰۰، ۰.۲۹ درصد و آخرین میزان دردسترس نرخ وابستگی سالمندی در این کشور در سال ۲۰۱۵، ۰.۳۱ درصد است. همچنین نرخ فقر سالمندی در بلژیک در اواسط دهه ۲۰۰۰، ۱۵.۹ درصد و آخرین میزان دردسترس نرخ فقر سالمندی در این کشور در سال ۲۰۱۵، ۱۰.۷ درصد است. نرخ باروری در اواسط دهه ۱۹۸۰ و اواسط دهه ۱۹۹۰، ۱.۶ و در اواسط دهه ۲۰۰۰ و آخرین نرخ باروری دردسترس در این کشور در سال ۲۰۱۵، ۱.۸ عدد است.

طرح افزایش چشمگیر هزینه های بازنشستگی در طولانی مدت یکی از بهترین طرح ها در کشورهای اروپایی است. نرخ اشتغال بسیار پایین در کارگران سالمند ( ۲۳ درصد برای افراد ۶۰ تا ۶۴ ساله در سال ۲۰۱۳ در مقایسه با نرخ ۴۵ درصد درکشورهای OECD) و حدپایین متوسط سن موثر خروج از بازارکار، پایداری مالی نظام را تهدید می کند.

در پنج سال گذشته، اقدامات مختلفی برای رفع این مشکلات صورت گرفته است. باتوجه به اصلاحات سال ۲۰۱۱، سن بازنشستگی زودهنگام در سال ۲۰۱۶ افزایش یافت و به ۶۲ سال رسید. نرخ های مالیات بازنشستگی شغلی در سطوح بالاتر برای بازنشستگی زودهنگام درنظرگرفته شد که این میزان درگذشته ۱۶.۵ درصد بوده و هم اکنون ۱۸ تا ۲۰ درصد برای بازنشستگی اشخاص ۶۰ تا ۶۲ ساله است. خروج از کار و میزان بیکاری و همچنین پاداش پس از بازنشستگی باوجود میزان پایین آن، افزایش یافته است.

دولت بلژیک اخیراً اقدامات دیگری انجام داده که تعدادی از آنها تصویب شده است، نظیر افزایش تدریجی سن بازنشستگی تا ۶۷ سال تا سال ۲۰۳۰، افزایش امید به زندگی، افزایش یک ساله سن بازنشستگی زودهنگام، محکم ترکردن راه خروج از بیکاری، حذف سن بازنشستگی پایین در برخی سازمانهای ویژه (نظیر ماموران پلیس)، معرفی طرح های مختلف بازنشستگی.

کشور بلژیک درنظر دارد برای افزایش اشتغال کارگران سالمند، تلاش های گسترده ای انجام دهد. اگرچه سن بازنشستگی قانونی ۶۵ سال است اما پارامتر کلیدی برای محاسبه مستمری بازنشستگی، مدت زمان مشارکت فرد درنظرگرفته می شود. در این زمینه، ارتباط میان امید به زندگی و سن بازنشستگی ممکن است برای توسعه زندگی کاری، موثر نباشد.

در نظام بازنشستگی این کشور، شخص برای دریافت حقوق بازنشستگی کامل، ۴۵ سال خدمت نیاز دارد که این میزان خدمت در مقایسه با سایرکشورهای OECD نسبتا طولانی است که تعداد کمی از مردم دارای این میزان خدمت هستند (در سال ۲۰۱۲، طول متوسط ۴۲ سال برای مردان و ۳۴ سال برای زنان بوده است).

عواملی که منجر به ترک زودهنگام مردم از بازار کار می شود شامل: بازنشستگی های زودهنگام، بیکاری شغلی اخیر با حقوق بازنشستگی کامل، طرح های شغلی طولانی مدت، وجود سازمانهای ویژه و …). افزون بر آن، در زمان بازنشستگی و قبل از ۶۵ سالگی، هیچگونه کسورات آماری در مزایای بازنشستگی وجود ندارد و انگیزه کارکردن طولانی مدت نیز ناچیز است (به عنوان مثال حداکثر سن ۴۵ سال برای تعیین مستمری بازنشستگی مورد توجه است).
به طورکلی در بلژیک، میان مشارکت در بازارکار و مزایای بازنشستگی ارتباطی وجود ندارد. پایداری نظام ازطرق مختلف نظیر تشدید راههای خروج زودهنگام، افزایش سیاست های کشور، آموزش های اضافی، اقدامات بالابردن مهارت، انعطاف پذیری بیشتر در محل کار و ایجاد انگیزه بیشتر برای ماندن طولانی مدت در بازارکار، بهبود می یابد.

برای ایجاد سیستمی عادلانه تر وکم ابهام تر اقداماتی موردنیاز است. با ازمیان برداشتن سازمانهای ویژه و همترازی تدریجی درمان بازنشستگی در بین کارگران بخش عمومی و خصوصی که موجب افزایش پویایی و بهره وری نیروی کار می شود، صرفه جویی قابل توجهی کسب می شود. بهبود گزارش دهی و افزایش اطلاعات درباره حقوق بازنشستگی به اشخاص کمک می کند تا عملکرد بهتر و انتخاب باصرفه تری صورت گیرد.

تهیه و ترجمه: فریبا بهزاد
منبع: www.oecd.org