این کتاب کتابی نایاب در مورد تاریخ ایران و نخستین کتاب سون هدین جغرافی دان و مستشرق توانای سوئدی است که در سال ۱۸۸۷ در استکهلم منتشر شد و من با زحمت فراوان پس از سه دهه جستجو آن را یافته و سپس غبار گذر زمان را از روی آن کنار زده و به فارسی برگرداندم. این کتاب آیینه تمام نمای اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در اواخر عصر ناصری است و نویسنده آن را با دیدگاهی غیر استعماری و غیر انگلیسی یا فرانسوی یا روسی نگاشته و از نزدیک به ما نشان میدهد . تقدیم به همه هم میهنان عزیزم
بخشی از مقدمه مترجم
تحصیل در دوران دانشجویی ام در سوئد در دهه ۱۳۵۰ مرا به نوع نگاه ساکنان جوامع شمال اروپا نسبت به ایران علاقه مند ساخت. از آن هنگام علاقه داشتم تا در خصوص نگاه تاریخی مردم اسکاندیناوی و به ویژه سوئدیها نسبت به ایران بیشتر بدانم. پیوستنم به وزارت امور خارجه تمرکز مرا بر روی اهمیت و درک این نگاه تاریخی برایم دوچندان کرد. در اوایل دهه ۱۳۷۰ به عنوان کارشناس در اداره اروپای شمالی وزارت امور خارجه مشغول بکار بودم و در آن هنگام در کوران کار و تنظیم مناسبات دوجانبه با سوئد و نیز نروژ، برای نخستین بار به نام سون هدین (Sven Hedin ) برخورد نمودم و قسمتی از نوشته های وی در سفر اول وی به ایران به زبان اصلی را یافتم نگاه عمیقی که هدین در سفرش به ایران داشت مرا به خواندن متن کامل کتابش علاقه مند ساخت. جستجویم برای یافتن ترجمه کتاب بی نتیجه بود زیرا متوجه شدم این کتاب مهم هیچ گاه به فارسی ترجمه نشده است. سپس ترغیب شدم که متن کتاب به زبان اصلی اش را پیدا کرده و آن را به فارسی برگردانم از آن پس همه هم و غم خود را برای یافتن و خریداری این کتاب گذاشتم ولی هر چه در کتابخانه ها و بعدها اینترنت جستجو کردم به نتیجه ای نرسید. حتی از تعدادی از مسافران عازم شمال اروپا درخواست کردم چنانچه کتاب را یافتند آن را با هزینه بنده خریداری و برایم ارسال کنند در نهایت یک نفر پزشک متخصص سوئدی که عضو یک هیئت جهانگردی بود در بازگشت به سوئد با ارسال ایمیلی اظهار داشت که «… من کتاب مورد نظر را پیدا کردم لکن در یک آنتیک فروشی بود و قیمت آن ۳ هزار دلار (معادل ۲۴ هزار کرون سوئد است که من قادر به خرید آن نشدم!» در سال ۱۳۹۹ متوجه شدم که بنیادی به نام سون هدین در سوئد ایجاد شده است. این موضوع امید به یافتن کتاب را در دلم زنده کرد بلافاصله با بنیاد مذکور مکاتبه کرده و شرح حال خود و تلاش برای دستیابی به این کتاب را توضیح دادم و از آنها خواستم تا کتاب را برای بنده ارسال کنند تا اقدام به ترجمه و چاپ آن نمایم پاسخ آنها به مکاتبه من جالب توجه بود زیرا آنها نیز نسخه ای از این کتاب را در دست نداشتند ولی مکاتبه من آنها را تشویق نمود تا تلاشهای خود را برای یافتن کتاب شروع کنند. بالاخره در ماه فروردین ۱۴۰۰ آقای هوکان والکویست رئیس بنیاد سون هدین با بنده تماس گرفته و اطلاع داد که موفق به یافتن نسخه اصلی کتاب شده اند مسئولین این بنیاد لطف نموده کتابی را که با هزینه زیاد خریداری نموده بودند به منظور برگرداندن آن به زبان فارسی برای من ارسال داشتند و بالاخره پس از قریب به ۲۸ سال این کتاب را یافتم و اقدام به برگرداندن آن به زبان فارسی نمودم امیدوارم ترجمه این کتاب بتواند به آشنایی بیشتر با نوع نگاه مردم کشورهای اسکاندیناوی به ایران که دارای روحیات و نوع نگرش متفاوت از دیگر مناطق اروپا هستند؛ کمک نماید.
«هدین بیش از ۲۰ سال از عمر خویش را در صحراهای آسیا گذرانید و طی این سالهادورافتاده ترین نقاط صحراها و دشتهای آسیا و نیز کویرهای ایران را درنوردید و حاصل جستجوهای جسورانه خویش را طی ۶۵ جلد کتاب و صدها گزارش علمی در شاخه های جغرافیا، تاریخ و باستان شناسی منتشر ساخت. او همچنین اسناد سیاسی و اطلاعات استراتژیکی ذی قیمتی را برای دولت متبوعش به ارمغان برد قسمت عمده مخارج سفرهای طولانی وی و از جمله سفر اول وی به ایران از سوی دربار سلطنتی سوئد تأمین گردید. وی شرق شناسی قوی و در رشته جغرافیا از جمله نخبگان عصر خویش بود. یافته های او کم نظیر و ستودنی هستند حمایت وی از آلمان نازی در جنگ دوم جهانی به شهرت وی لطمه وارد کرد. او همواره مورد ستایش فرماندهان آلمانی بود و آنها از نتایج اکتشافات در مشرق زمین در جهت شناسایی سرزمینهای دوردست آسیایی بهره مند میگردیدند.» (برگرفته از کتاب کویرها و بیابانهای ایران)
برداشتهای وی از جامعه ایران در دوران قاجارها و در عصر ناصری و در زمانی که به تازگی تلگراف وارد ایران شده بود و مأموران انگلیسی تلگراف خانه های ایران را اداره می نمودند بخصوص در ترسیم اوضاع اجتماعی ایران و نقش قدرتهای بیگانه و میزان نفوذ آنان در کشور ما بسیار شگفت انگیز است. او ۳ سفر به ایران داشته است که اولین آن در سال ۱۸۸۶ و مصادف با فروردین ماه ۱۲۶۵ شمسی و در عصر ناصرالدین شاه قاجار ۱۰ سال قبل از کشته شدن شاه در حرم حضرت عبدالعظیم توسط میرزا رضای کرمانی به ایران انجام شده است.
دومین سفر وی در سال ۱۸۹۱ در همراهی به عنوان مترجم سفیر آکردیته دربار سوئد برای تقدیم عالیترین نشان دربار پادشاهی سوئد به ناصرالدین شاه بود. سومین سفر وی که به مقصد هندوستان و تبت انجام شد در عصر مظفرالدین شاه قاجار و حدود ۱۰ ماه پیش از وقوع و پیروزی انقلاب بزرگ مشروطه بود که با معرفی نامه رسمی پادشاه اسکار پادشاه وقت سوئد و نروژ به مظفرالدین شاه برای دیدار از کویر مرکزی ایران به ایران آمد. این سفر ۱۰ ماه قبل از پیروزی انقلاب مشروطه در شرایطی است که جامعه در التهاب و در گیرودار و در کش وقوس شروع یک انقلاب و یا یک دگردیسی اساسی در حد و سطح کشوری است او درباره اوضاع ایران در آن برهه تاریخی مینویسد: «جایی را که قریب به بیست سال قبل از این دیده بودم بسیار تغییر یافته و مردم ایران به طور علنی دربار پادشاهی و حکمرانان را بدون ترس در همه جا مورد انتقاد قرار میدهند…» (کتاب کویرها و بیابانهای ایران – م).
در کتاب کویرها و بیابانهای ایران گزیده ای از سفرنامه وی از ایران تا ثبت در سال ۱۳۵۵ تلخیص و ترجمه شده است. همچنین در سال ۱۳۸۱ به همت آقای پرویز رجبی کتاب یادشده ترجمه و طبع گردید. لکن نخستین کتاب وی که با عنوان سفر به ایران نامبرده(reseminnen af Sven Hedin)-Genom persien mesopotamien och kaukasien که عنوان دقیق آن سفرنامه سون هدین از طریق ایران بین النهرین و قفقاز نام دارد و در سال ۱۸۸۷ در استکهلم در ۳۷۰۰ نسخه به وسیله انتشارات معروف بونیر سوئد چاپ و طبع گردید، هیچگاه ترجمه نشد.
با ارزشترین قسمت این کتاب نقشه ایران و قفقاز است که برگرفته از منابع آلمانی روسی و انگلیسی و به زبان سوئدی است که در انتهای کتاب به وسیله نویسنده ترسیم شده است پیوست شماره ۳ این در زمانی است که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و عربستان هنوز موجودیتی نداشته و در قالب دولت تشکیل نشده و عموماً در قلمرو امپراتوری عثمانی بودند در سال ۱۸۸۶ امروزه بایستی در آنتیک فروشیهای شمال اروپا در جستجوی اصل این سفرنامه باشیم که با لطف پروردگار و با زحمت و مشقت فراوان موفق شدم آن را از بنیاد خودش در سوئد به دست آورده و به شرح زیر از زبان اصلی ترجمه کنم. امید که مورد استفاده دانشجویان جامعه شناسان تاریخ پژوهان و سایر محققین و نویسندگان ارجمند کشور عزیزم ایران و نیز عموم علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ این سرزمین قرار بگیرد.