به گزارش اداره‌کل روابط عمومی و امور بین‌الملل صندوق بازنشستگی کشوری، دکتر محمدرضا نجارزادگان در وبینار تخصصی «سلامت روان در دوران سالمندی» که همزمان با هفته سلامت روان توسط معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد، با اشاره به موضوع اختلال افسردگی در سالمندان و درمان‌های مربوط به آن، گفت: مقوله سالمندی به خصوص در کشور ما طی سالهای اخیر مورد توجه واقع شده و در کنار آن جمعیت سالمندی نیز روز به روز در حال افزایش است.
وی ادامه داد: برآوردها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۵۰ تقریبا بین ۲۲ تا ۲۵ درصد افراد جامعه سن ۶۰ سال و بالاتر را داشته باشند که تقریبا یک چهارم تا یک پنجم افراد جامعه را تشکیل می‌دهد، لذا توجه به این مساله باید مورد تاکید مسئولان و سیاستگذاران باشد.
افسرده بهنجار و افسرده نابهنجار
وی در تعریف افسردگی این مساله را به خلق افسرده بهنجار و خلق افسرده نابهنجار تقسیم کرد و گفت: افسردگی بهنجار یا غمگینی ناشی از احساسات روزمره و یا اخبار و حوادث ناگواری است که طی روز می‌بینیم و می‌شنویم و یا از استرس‌هایی مانند داغ عزیزان، طلاق و غیره ناشی شده که خلق فرد را افسرده کرده ولی در عملکرداختلال جدی ایجاد نمی‌کند و گذراست.
نجارزادگان ادامه داد: زمانی که از بیماری افسردگی صحبت می‌کنیم، با خلق افسرده و احساس نافذ و فراگیری مواجه هستیم که با شدت و مدت نامتناسب با عامل استرس‌زا، اختلال عملکردی در فرد ایجاد کرده و بیشتر ساعات روز فرد را درگیر می‌کند.
اختلال افسردگی در زنان دوبرابر مردان است
نجارزادگان با بیان اینکه «اختلال افسردگی در خانم‌ها نسبت به آقایان بیشتر شیوع داشته و تقریباً دو برابر است»، ادامه داد: بر اساس مطالعات بومی شیوع اختلال افسردگی در کشور ما نسبت به آمارهای جهانی بسیار بیشتر برآورد شده، ضمن اینکه سالمندان ایرانی معمولا از خلق افسرده شکایت نمی‌کنند و بیشترین شکایات سالمندان از بیماری‌های جسمی، دردهای مزمن، اختلالات زیستی، اختلالات خواب و تغذیه‌ای است.
به گفته این روانپزشک، اغلب افسردگی‌ها در سالمندان کمتر از میزان واقعی تشخیص داده می‌شود، چراکه خانواده‌ها خیلی از علائم افسردگی مانند عزلت نشینی و گوشه نشینی را جزو علائم طبیعی دوره سالمندی می‌دانند و توجه لازم را به آن نمی‌کنند.
این متخصص اعصاب و روان با بیان اینکه «گاهی سالمندان با شکایت‌های جسمی مراجعه می‌کنند، ولی بعد از بررسی‌های متعدد علت اصلی اختلال افسردگی تشخیص داده می‌شود»، گفت: در این راستا باید تغییر رفتار سالمند، گوشه گیری، بی علاقگی در سالمند و سایر تغییرات رفتاری ناگهانی مورد توجه قرار بگیرد.
نجارزادگان با اشاره به برخی از علائم تشخیصی اختلال افسردگی، اظهار کرد: خلق افسرده به مدت بیش از دو هفته و از دست دادن علاقه و عدم توانایی در لذت بردن، کاهش اشتها، کاهش وزن، اختلال خواب به صورت بی خوابی و یا پرخوابی، اختلال حافظه و تمرکز و غیره می‌تواند به عنوان تشخیص‌های افتراقی اختلالات آلزایمر و دمانس از افسردگی در نظر گرفته شود.
دبیر کارگروه آسیب‌های اجتماعی مجلس نقش ژنتیک را در افسردگی سالمندان کمرنگ دانست و گفت: بسیاری از بیماری‌های جسمی همچون اختلالات قلبی عروقی، سکته‌های قلبی و مغزی، بیماری‌های غدد، تیروئید، دیابت، پارکینسون، اختلالات بدخیمی، سرطان‌ها و خود دمانس و کمبودهای تغذیه‌ای می‌توانند با اختلال افسردگی همراه باشند.
ابتلا به کرونا، جرقه ای برای شروع افسردگی
نجارزادگان با بیان اینکه «ابتلا به کرونا و شرایط کرونایی می‌تواند به عنوان جرقه‌ای برای شروع افسردگی باشد»، تصریح کرد: لذا بالین‌گران و درمان‌گران حتما باید به مسایل روانشناختی افراد مبتلا به کرونا و بخصوص سالمندان توجه کنند.
وی در ادامه با بیان اینکه «در سالمندان دارای سرمایه اجتماعی و حمایت‌های خانوادگی و گروه دوستان قوی‌تر، اختلال افسردگی کمتر بروز می‌کند»، گفت: انزوای اجتماعی، مشکلات اقتصادی و اجتماعی، بیماری‌های مزمن، رویدادهای نامطلوب زندگی، جابجایی‌ها و مهاجرت‌ها می‌توانند شروعی برای بروز افسردگی باشند. در همین رابطه مطالعات نشان داده که تقریباً یک سوم سالمندانی که همسرشان فوت کرده، طی یک سال به اختلال افسردگی دچار می‌شوند.
دبیر کارگروه آسیب‌های اجتماعی مجلس در خاتمه به درمان‌های افسردگی همچون درمان‌های دارویی، روانشناختی، مداخلات اجتماعی و درمان‌های توانبخشی شناختی اشاره کرد و گفت: یکی از عوامل مهم پیشگیری و درمان اختلالات روانی در سالمندی جذب حمایت‌های اجتماعی است. بنابراین، امیدوارم که مسئولین و سیاستگذاران این حوزه به مقوله سالمندی توجه ویژه داشته باشند؛ به خصوص اینکه سالمندان طی سالهای آینده بدنه اصلی جمعیتی کشور را تشکیل خواهند داد.
ضرورت حفظ روابط اجتماعی برای سالمندان در دوران شیوع کرونا
در ادامه وبینار، معاون آموزشی سازمان نظام روانشناسی با بیان اینکه «سالمندی یک فرآیند طبیعی است»، گفت: با توجه به بهبود شاخص‌های بهداشتی و سلامتی در کشور و تغییر سبک زندگی، جمعیت سالمندی در کشور روز به روز در حال افزایش است.
دکتر امین رفیعی‌پور با بیان اینکه «متاسفانه سازمان‌های زیادی برای سالمندی برنامه‌ریزی درست و جامعی ندارند»، تاکید کرد: باید برای بهبود شرایط سالمندی و مواجهه با افزایش جمعیت سالمندی در سالهای آینده برنامه کوتاه مدت و بلند مدت داشته باشیم چراکه هزینه‌های سالمندی در جوامع غیرقابل‌انکار است و باید برای آن برنامه‌ریزی داشته باشیم.
رفیعی‌پور با تاکید بر اینکه «برای داشتن سالمندی سالم باید از دوران کودکی برنامه‌ریزی جدی داشته باشیم»، گفت: سبک زندگی سالم و تغذیه مناسب از دوران کودکی کمک می کند که افراد سالمند در کنار سلامت جسم، از بهداشت روان بهتری نیز برخوردار باشند.
وی ضمن تاکید بر ضرورت شناسایی و رفع عوامل استرس و اضطراب در زندگی سالمندان، عنوان کرد: استرس نقش مستقیم در کاهش سطح ایمنی بدن دارد که این مسئله در دوران سالمندی می‌تواند تاثیرگذاری بیشتری داشته باشد. به عبارت دیگر، استرس در دوران پیری سیستم ایمنی را دچار اختلال می‌کند، لذا با کاهش استرس ضمن تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از بروز بیماری های جسمی، سلامت روان افراد نیز ارتقا پیدا می‌کند.
این روانشناس، تحصیلات، مطالعات متعدد و استراحت کافی را نیز در ارتقای سلامت افراد در دوران سالمندی موثر دانست و ادامه داد: استراحت کافی در دوره سالمندی به ارتقای بهداشت روانی افراد نیز کمک می‌کند، بر این اساس بهترین زمان برای خواب شبانه بین ساعت ۱۰ شب تا ۵ یا ۶ صبح تعیین شده، چرا که سیستم ایمنی بدن در این بازه زمانی دچار تغییراتی شده و خود را ترمیم می‌کند.
وی با بیان اینکه «سالمندان باید برای روزمره خود برنامه ریزی داشته و از زندگی خود لذت ببرند»، بر نقش فعالیت بدنی و ورزش متناسب با دوره سالمندی در ارتقای سلامت جسم و روان سالمند تاکید و تصریح کرد: محافظت از مغز و جلوگیری از بروز صدمات و اسیب به مغز نیز در دوره سالمندی اهمیت زیادی دارد که بر این اساس باید محیط زندگی سالمند چه در منزل و چه در جامعه سالم و ایمن سازی شود.
رفیعی‌پور در ادامه با بیان اینکه «مطالعات نشان داده که گاهی بازنشستگی می‌تواند در بروز اختلال روان تنی (سایکوسوماتیک) در سالمندان دخیل باشد»، عنوان کرد: باید تا جای امکان به گونه ای برنامه‌ریزی شود که سالمندان به صورت ناگهانی شغل خود را ترک نکنند و اگر امکان دارد کارهای پاره‌وقت پیدا کرده و یا به عنوان مشاور ایفای نقش کنند.
معاون آموزشی سازمان نظام روانشناسی با تاکید بر ارتقا و حفظ روابط اجتماعی و شبکه حمایت اجتماعی برای سالمندان به خصوص در دوران شیوع کرونا، اظهار کرد: سالمندان جزو آسیب‌پذیرترین اقشار در دوران کرونا هستن، لذا باید برای حفظ سلامت جسم و روان آنان ضمن تقویت حمایت‌های اجتماعی، از بروز ترس، دلهره و استرس زیاد برای سالمندان در این دوره اجتناب کنیم. باید در این شرایط از هرگونه ابزار ارتباطی مانند تلفن و اینترنت برای برقراری ارتباط با این عزیزان استفاده کنیم.
رفیعی پور در خاتمه با بیان اینکه «زمان اتمام همه‌گیری کرونا قابل پیش‌بینی نیست»، عنوان کرد: باید با آن سازگار شویم و بدانیم که این بیماری حالا حالاها با ماست. بنابراین، باید حمایت اجتماعی خود را از سالمندان حفظ کنیم، در این راستا تقویت سلامت معنوی نیز برای حفظ آرامش افراد و ایجاد حال خوب بسیار تاثیر گذار است.