صفحات ۳۸۵ الی ۳۸۷ از جلد دوم
مهمترین ویژگیها و اقدامات المعتضد بالله به عنوان شانزدهمین خلیفه عباسی
۱-دوره معتضد را میتوان دوره اصلاحات نامید چون اقدامات اصلاحی این خلیفه به منزله تجدید حیات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی دولت عباسی محسوب میشود معتضد را سفاح دوم خوانند زیرا چنین به نظر میرسد که او اقتدار خاندان عباسی را که در آستانه نابودی بود، تا حدودی تجدید کرد و خلافت عباسی را از نابودی نجات داد با این وجود در ایالات دور دست، شورشهایی نیز بر می خاست و مدعیان قدرت از هر سو سر بر می آوردند زیرا زمینه پدید آمدن این شورشها از قبل و در زمان خلفای ضعیف پیشین به خوبی فراهم شده بود.
۲-جنگهای قابل توجهی صورت نگرفت جز دو مورد خفیف که مورد اولش مربوط می شود
به جنگ با بربرها که موجب فرو پاشی دولت اغلبیان می شود. و دومیش مربوط می شود به جنگ با قرمطیان همانگونه که در گفتارهای قبل گفته شد در این دوران فرقه اسماعیله گسترش زیاد یافته بود به شکلی که گروه بسیاری از مردم محروم جنوب عراق ،بحرین، غرب ایران، خراسان، سوریه، مصر و دیار مغرب به این فرقه روی خوش نشان داده بودند.گسترش غافلگیرانه دعوت قرمطیان در سراسر ممالک اسلامی، معتضد و دستگاه خلافت را در وحشت و اضطراب انداخت از این رو خلیفه با عجله سپاهیانی برای دفع آنان به بحرین و عراق و شام فرستاد. اما این اقدامات حاصلی نداشت زیرا خلیفه در سال ۲۸۹ هجری قمری از دنیا میرود و کار ناتمامش را به جانشین خود می سپارد.
۳-در دوره معتضد ، نصر بن احمد سامانی در خراسان و فرارود (ماوراءالنهر) قدرت پیدا می کند.
۴-اگر چه معتضد سعی نمود بر خلاف اسلافش از اذیت و آزار شیعیان دست بر دارد، و در اوایل دوران خلافتش نیز با شیعیان به نرمی و ملایمت رفتار میکرد و حتی دستور داده بود تا در منابر از فضایل امیرالمومنین علیه السلام بگویند لیکن بتدریج تحت تاثیر توصیه های وزیر خود که یک فرد ضد شیعی بود قرار میگیرد و از طرف دیگر شورشهای قرمطیان هم که یک فرقه شیعی اسماعیلی بود موجب میشود تا خلیفه از ادامه سیاست نرم خویی با شیعیان فاصله بگیرد.
۵-یکی از اقدامات مهم معتضد این بود که توانست سرداران جسور ترک را تحت کنترل خود در آورد. و دیوان مواریث را که محملی برای غارت اموال مردگان بود از میان بردارد. طبق نقل منابع تاریخی، تا آن زمان هنگام تقسیم ارث هر چه از سهام ذوی الفروض اضافه می آمد، به بیت المال رد میشد. اما معتضد در سال ۲۸۳ هجری قمری طبق فتوای ابی حازم قاض دستور داد تا آن اضافی را بین ذوی الارحام میت تقسیم کنند.
۶-یعقوبی و دینوری دو مورخ بزرگ و ابن معتز و ابن رومی دو شاعر بزرگ در عصر او این خلیفه میزیستند. گفته می شود معتضد خود نیز شخصی شاعر پیشه بود و به ادبیات علاقه نشان می داد.
۷-تا زمان ،معتضد عید نوروز پارسیان زمان پرداخت خراج به حکومت تعیین شده بود. چون در این وقت سال زمان برداشت محصولات کشاورزی ،نبود کشاورزان در پرداخت خراج به زحمت می افتادند، معتضد برای رفع این مشکل در سال ۲۸۲ هجری قمری دستور داد که تاریخ گرفتن خراج تغییر کند و این تاریخ تا روز یازدهم حزیران (یکی از ماهای رومی و معادل ۲۹ خرداد )تاخیر اندازند این اقدام او باعث رضایت و خرسندی مردم شده بود وی این روز را نوروز معتضدی نامید.
۸-معتضد دستور داده بود تا کتابفروشان از خرید و فروش کتب فلسفی منع شوند. و نیز داده بود، قصه گویان و فالگیران حق ندارند بر سر راها و بازارها نشسته و به قصه گویی و دستور فال بینی بپردازند.
۹-او در سال ۲۸۱ هجری قمری دستور داد تا دارالندوه را منهدم و آن را به مسجدالحرام اضافه نمایند.