قلعه های آذربایجان و گیلان در آینه تاریخ

آذربایجان شرقی

قلعه آغجا (ورزقان) این قلعه تاریخی را که شاید به خاطر رنگ دیواره ها و برجهای سفیدش با ملاط آهکی سفید در قله کوهی سبزفام به نام آنجا قالا می خوانند در فاصله ۵۰ کیلومتری شمال غربی شهر ورزقان در ۱۰۵ کیلومتری غرب اهر و ۱۱۰ کیلومتری شمال تبریز در جاده خواجه – ورزقان) واقع شده است. موقعیت جغرافیایی و مکانی ،قلعه نوع سیستم معماری و طرز استقرار و اهداف در احداث و بنای آنجا قلعه مشابه دیگر قلعه های تاریخی آذربایجان چون قلعه بابک جوشین ،آوارسین، پشتو و دیگران می باشد. آنجا قالا بر بالای تپه ای تقریبا بلند بنا شده و جبهه های شمالی و شرقی و غربی آن را پرتگاههای کوهستانی مشرف به جنگل تشکیل داده که به قلعه چندان آسان به نظر نمی رسد ولی جبهه جنوبی که شاید یکی از دروازه های ورودی قلعه میباشد به صورت پرتگاه نبوده بلکه تپه سرازیری کم شیبی به نظر میرسد که گذشت ایام در شکل پذیری این تپه کنونی از حالت دیواره بلند به سراشیبی کم شیب نقش عمده ای داشته و بقایای سنگهای فرو ریخته از دیوارهای جنوبی قلعه در همه جا پراکنده است.

آنچه در حال حاضر از آنجا قالا باقی مانده تعداد ۸ برج مدور نـیـم استوانه ای و تعداد ۱۱ قطعه دیواره کلفت و عریض سنگی می باشد. تمام قسمت داخلی و شمالی برجها ریخته و جبهه جنوبی برجها تقریبا به حالت نیم استوانه ای سالم باقی مانده است ارتفاع تقریبی برجها به ۴ متر می رسد و مصالح ساختمانی به کار رفته در برجها کلاً سنگهای لاشه تیشه ای بوده که در محدوده کوهستانی منطقه از این سنگها وجود دارد. ملاط دیواره و برجها از ساروج سفید رنگی است که بیش از همه در ترکیبات آن آهک بکار رفته است. دیواره قلعه به عرض ۲ متر و ارتفاع ۳ تا ۴ متر که قسمتی از آن باقی مانده است و بخشی از آنها فرو ریخته و مصالح ساختمانی آن در چندین منطقه اطراف و جوانب قلعه پراکنده شده است. در جبهه جنوبی قلعه، تعداد ۵ برج نگهبانی در حال حاضر باقی مانـده است و سه برج در سه گوشه قلعه ساخت  است. تمام این برجها و باروهای بسیار محکم و عریض در سالیان اولیه احداث به یکدیگر مرتبط بوده اند و کاملا مشخص است که نگهبانان و قلعه بانان همواره در روی دیوارها مراقب اطراف و جوانب بوده و امکان حرکت و رفت و آمد آنان در روی دیواره ها و باروها وجود داشته است به علاوه در داخل برجها، سوراخها و مزغل هایی تعبیه شده بود که قلعه بانان، تمام حرکت و نقل و انتقالات در منطقه را از نظر سوق الجیشی زیر نظر داشته اند. آنچه در جبهه شمالی قلعه باقی مانده بقایای درگاه و دروازه ورودی آن بوده که از اطاقهای ضربی دیواره ها و عرض و طول فاصله آنها و قرینه بودن دیواره های جانبی درگاه کاملا مشخص و معلوم است. ورود به قلعه از جبهه جنوبی نیز با عبور از پله ها مسیر بوده که فعلا تمام آنها ویران شده ولی آثار و مکان آنها نمایان است محوطه قلعه در محدوده ای به وسعت ۱۵۰ متر در ۲۰۰ متر و به مساحت کلی ۳۰۰۰ متر مربع تخمین زده شده است.